Księga Herbaty

„Herbata jest wspaniałym drzewem z południa” – tymi słowami zaczyna się „Księga herbaty” 《茶經》 (Chajing), opublikowana przez Lu Yu w 780 r. naszej ery, pierwsze na świecie dzieło jej poświęcone. Zawsze uważałam, że to świetne zdanie, żeby rozpocząć opowieść o herbacie, więc cytuję je przy każdej okazji. Dalej Lu Yu opisuje wygląd rośliny, wspominając, że może być ona niewielkim krzewem, ale bywa, że osiąga wysokość kilku lub kilkunastu metrów, a w górskich rejonach Sichuanu i Hunanu rosną drzewa herbaciane tak potężne, że potrzeba dwóch osób, aby objąć ich pień. W kolejnych rozdziałach szczegółowo porusza właściwie wszystkie zagadnienia związane z herbatą swoich czasów – od sposobów przetwarzania, przez parzenie (czy raczej gotowanie, bo tak nazywano metodę przyrządzania herbaty prasowanej w czasach dynastii Tang) i przybory do tego służące, aż po regiony produkcji herbaty oraz jej historię. Podaje wiele porad praktycznych i piętnuje błędy w obróbce i przyrządzaniu.

„Księga herbaty” składa się z następujących dziesięciu rozdziałów zawartych w trzech częściach:

Część I

1. Źródło – opisuje krzew herbaciany, sposób jego uprawy, wymienia określenia na oznaczenie herbaty;
2. Narzędzia – wymienia i opisuje narzędzia służące do zbioru i przetwarzania liści;
3. Produkcja – opisuje zbiór i proces obróbki liści herbacianych;

Część II

1. Naczynia – opisuje dwadzieścia osiem rodzajów naczyń i przyborów używanych przez Lu Yu do przyrządzania napoju;

Część III

1. Gotowanie – opisuje sposób przyrządzania herbaty w czasach Lu Yu;
2. Picie – opisuje sposoby picia herbaty, piętnuje błędy w jej przyrządzaniu i piciu;
3. Historie – zawiera zbiór cytatów, legend i wzmianek historycznych dotyczących herbaty;
4. Pochodzenie – opisuje regiony uprawy herbaty i gatunki w nich wytwarzane;
5. Wyjątki – określa w jakich okolicznościach można pominąć niektóre przybory do parzenia herbaty;
6. Obrazy – zawiera wskazówki dotyczące umieszczania tekstu „Księgi herbaty” na zwojach.

„Księga herbaty” liczy nieco ponad 7 tysięcy znaków, co licząc zgodnie ze standardami obowiązującymi obecnie tłumaczy daje raptem około 14 stron tekstu. Zawiera też ilustracje wykonane przez Lu Yu. Autor wielokrotnie uzupełniał i przerabiał swoje dzieło, a jego stworzenie zajęło od pomysłu do publikacji ponad 20 lat. Myślę, że „Księga” powstawała tak długo między innymi dlatego, że była efektem wielu lat doświadczeń i badań przeprowadzonych samodzielnie przez Lu Yu. Nie tylko osobiście odbył podróż po wszystkich regionach produkcji herbaty, ale także przeprowadził wnikliwe badanie źródeł historycznych zawierających o niej wzmianki. Miał ku temu okazję pracując przy projekcie kompilacji dzieł literackich i historycznych dla biblioteki cesarskiej. Efekty tej pracy widać szczególnie w siódmym rozdziale „Księgi”, który zawiera cytaty dotyczące herbaty z wcześniejszych źródeł pisanych.

„Księga herbaty” jest dziełem imponującym, zwłaszcza jeśli uświadomimy sobie, że nikt przed Lu Yu nie zebrał wiedzy o herbacie w uporządkowaną całość, choć była ona znana conajmniej prawie tysiąc lat wcześniej. Wzmianki o niej we wcześniejszych tekstach są nieliczne i rozproszone, a często także niejasne, ze względu na ich lakoniczność i wieloznaczne słownictwo – w wielu wczesnych tekstach trudno np. jednoznacznie stwierdzić, czy opisywana roślina to herbata, ponieważ słowo na jej określenie mogło oznaczać także inne gatunki roślin. Czasy dynastii Tang, w których żył Lu Yu, były okresem rozkwitu kultury herbaty, a „Księga herbaty” w dużej mierze się do tego przyczyniła. Stworzyła swego rodzaju kanon, do którego nawiązywali późniejsi autorzy podobnych opracowań, wzorując się na dziele Lu Yu. Przez stulecia była najważniejszym poradnikiem praktycznym, a do dzisiaj pozostaje najczęściej cytowanym i najbogatszym źródłem informacji o herbacie z okresu dynastii Tang.

Według szacunków „Księga herbaty” od czasów dynastii Song aż do 1912 roku doczekała się około 60 wydań, z których najstarsze zachowane do naszych czasów pochodzi z 1273 roku. Powstały poza tym setki jej opracowań i tłumaczeń na współczesny język chiński. Istnieje też wiele różnej jakości jej tłumaczeń na języki obce. O ile mi wiadomo, na język polski została przetłumaczona tylko raz w 2006 roku przez absolwenta sinologii UW, Łukasza Mądrzyńskiego, w ramach jego pracy licencjackiej. Miałam przyjemność być świadkiem powstawania tej pracy, a do dzisiaj często z niej korzystam – tak jak dzisiaj, podczas pisania tego artykułu. Liczę na to, że zostanie wydana i trafi do większej liczby miłośników herbaty…

Na temat: Cytaty herbaciane, Herbata chińska, Historia herbaty, Książki o herbacie, Kultura herbaty
Hasła: Chajing, Księga Herbaty, Lu Yu