Przykrywki czajników

Czajnik to najlepsze naczynie do parzenia herbaty – zamknięta, zaokrąglona przestrzeń w jego wnętrzu, po całkowitym napełnieniu wodą znakomicie utrzymuje równomierną temperaturę, tworząc idealne warunki dla uzyskania pełni smaku i aromatu herbaty. Byłoby idealnie, gdyby przestrzeń tę całkowicie zamknąć, ale oczywiście czajnik potrzebuje otworu, którym wsypujemy liście i usuwamy je po zakończeniu parzenia, a także wlewamy wodę. Na czas parzenia otwór ten musi być zamknięty i temu właśnie służy przykrywka czy wieczko czajnika. Musi być ono szczelne, żeby po zamknięciu temperatura podczas parzenia była w całym czajniku możliwie wyrównana, a aromat nie uchodził na zewnątrz.

Warto zwrócić uwagę na kilka elementów, z których składa się przykrywka: uchwyt („dzyndzelek” na wierzchołku), niewielki otwór na uchwycie lub tuż obok niego i wpust przykrywki, który zagłębia się w brzuścu czajnika, utrzymując przykrywkę na miejscu.

Uchwyt służy oczywiście do zdejmowania i nakładania przykrywki, musi więc być wygodny do trzymania i nie wyślizgiwać się z palców. Uchwyty mają bardzo różne kształty, które powinny proporcjami i stylem pasować do czajnika. Jeśli czajnik należy do grupy o tzw. „naturalnych kształtach”, naśladujących np. owoce, kwiaty, pnie drzew, uchwyt ma często kształt gałązki, łodyżki rośliny, kwiatka itp. Niektóre przykrywki mają uchwyty o kształcie tzw. „mostka”, ale najwygodniejsze i najpopularniejsze są uchwyty o kształcie „perły”, czyli po prostu okrągłe. Ich zaletą jest nie tylko wygoda trzymania, ale także połączenie z innym elementem, którego w przykrywce czajnika kamionkowego nie może zabraknąć, czyli otworu. Jest to niewielka dziurka w przykrywce, czasem trudna do zauważenia, która znajduje się najczęściej w pobliżu uchwytu lub na jego wierzchołku. Rzadko zdarza się, że otwór jest umieszczony w górnej części ucha czajnika, zamiast w przykrywce. Jego zadaniem jest „odpowietrzanie” lub „napowietrzanie” czajnika. Otóż, jak już było powiedziane, przykrywka musi w miarę możliwości szczelnie łączyć się z brzuścem. Skoro tak, to bez otworka, który doprowadza do wnętrza czajnika powietrze, trudno byłoby przy zamkniętej przykrywce wylać z niego napar – jak wiadomo, natura nie znosi próżni. Kiedy otwór znajduje się na wierzchołku uchwytu, łatwo zakryć go lekko palcem podnosząc czajnik. Jeśli jest szczelny, nawet gdy go przechylimy nie wyleje się z niego wtedy ani kropla. Natomiast kiedy zdejmiemy palec z otworu – z dziobka natychmiast popłynie strumień herbaty. Dlatego właśnie okrągłe uchwyty z otworem na wierzchołku są bardzo praktyczne – łatwo zakryć taki otwór przy przenoszeniu czajnika, aby zabezpieczyć się przed przypadkowym rozlaniem herbaty.

Otwór zapewnia również odpowietrzenie czajnika, kiedy go zamykamy. Przy parzeniu zawsze napełniamy go wrzątkiem po brzegi, aby liście były całkowicie zanurzone w wodzie. Gdy nakładamy przykrywkę, nadmiar wody wylewa się dziobkiem (dlatego zawsze stawiamy czajnik na chapanie lub telerzu/misce zwanym chachuan 茶船 – „łódką herbacianą”). Gdyby w przykrywce zabrakło otworu, tworzyłby się pod nią pęcherz powietrza, przez co liście mogłyby częściowo wystawać ponad powierzchnię wody. Otwór w wieczku odprowadza powietrze na zewnątrz i dzięki temu mamy pewność, że czajnik jest całkowicie napełniony.

Jeszcze jedna ważna sprawa w związku z otworem w wieczku to jego średnica – powinna być nieco większa w środku czajnika i mniejsza u ujścia na zewątrz, czyli innymi słowy, otwór powinien się lekko zwężać ku górze. Dzięki temu powietrze gładko się zasysa do wnętrza czajnika, w miarę jak napar wypływa dziobkiem.

Sposoby osadzenia wieczka w brzuścu czajnika mogą być różne. Czajniki z zisha 紫砂 – „purpurowej kamionki” prawie nigdy nie mają przykrywek nakładanych od góry na wystającą ponad czajnik „szyjkę” – po prostu nie zapewniają one wystarczającej szczelności i prawidłowego odpowietrzenia czajnika. Takie rozwiązanie zdarza się natomiast w przypadku czajników porcelanowych, ale nie na nich się tutaj skupiam. Ogromna większość czajników kamionkowych ma zatem przykrywki z wpustem zagłębiającym się w brzuścu.

Przykrywka może zagłębiać się w brzuścu czajnika całkowicie, nie wystając ponad jego powierzchnię. Takie przykrywki mają dwa z moich czajników – ten spłaszczony o dziobku jak lufa czołgu, przeznaczony do herbat czerwonych i ten w kształcie lotosu, którego używam do zielonych. W takim wypadku krawędź otworu czajnika musi być specjalnie wyprofilowana, ze swego rodzaju „schodkiem”, na którym opiera się przykrywka. Stworzenie czajnika o dobrze dopasowanej przykrywce tego typu to absolutne ceramiczne mistrzostwo, choć naturalnie można ją nieco doszlifować po wypale, żeby dokładniej pasowała do czajnika. Dzięki takiemu osadzeniu można uzyskać elegancki, kompaktowy kształt czajnika, z przykrywką gładko łączącą się z brzuścem (patrz: mój czajnik do czerwonych). Tego rodzaju przykrywki są poza tym najszczelniejsze, ale mimo to, na podstawie własnego doświadczenia ich nie polecam. Ich „schodkowe” łączenie z brzuścem powoduje, że listki herbaty mają tendencję do wchodzenia pomiędzy przykrywkę a krawędź otworu czajnika, przez co trudno go dokładnie zamknąć. Przy drobnolistnych herbatach, jak wiele czerwonych, staje się to prawdziwym utrapieniem.

Lepsze moim zdaniem są przykrywki, których krawędź przyciska krawędź otworu czajnika od góry. One również mogą być tak uształtowane, żeby tworzyć gładkie, eleganckie połączenie z brzuścem, co oczywiście jest dużym wyzwaniem dla ceramika. Takie połączenie ma np. ciemny czajnik na załączonych zdjęciach.

Jeśli chodzi o wpust wieczka, to oczywiście jego najważniejszym zadaniem jest utrzymywanie przykrywki na miejscu, ale nie tylko – jego dolna część przyciska liście, utrzymując je cały czas zanurzone w wodzie podczas parzenia. Powinien być więc dość głęboki, aby dobrze spełniał obie te funkcje. Gdy jest zbyt płytki, przykrywka łatwo spada, kiedy przechylamy czajnik wylewając herbatę. Średnica wpustu nieznacznie zwęża się ku dołowi, aby łatwiej było nałożyć przykrywkę.

Wreszcie sprawa bodajże najważniejsza: połączenie przykrywki z otworem czajnika, oczywiście jak najbardziej szczelne! Każdy ceramik, który kiedykolwiek robił naczynie z przykrywką wie, jak trudno jest uzyskać ich właściwe dopasowanie. Przykrywka powinna łatwo się nakładać, a jednocześnie po zamknięciu czajnika między nią a brzuścem nie powinno być prawie żadnego luzu. Łatwo powiedzieć, trudniej zrobić…

Przykrywka, wydawałoby się – nic specjalnie skomplikowanego, a tu wyszedł całkiem długi wpis. Przy jego przygotowaniu korzystałam głównie z książki „Hu yi qiankun – chaju sheji zhizuo yu yanjiu” (《壺藝乾坤 – 茶具設計製作與研究》) autorstwa Lin Zhengfang 林正芳, ceramika i twórcy czajników, którymi posługiwaliśmy się w Centrum Sztuki Herbaty im. Lu Yu w Tajpej.

Przy okazji: przypominam o zaproszeniu na Urodzinowy Zlot Czajników 1 września – pierwsi Goście już się zgłosili, czekamy na kolejnych:)

Na temat: Naczynia do herbaty
Hasła: czajniczek do herbaty, kamionka