Pochodzenie herbaty
Ojczyzną herbaty są Chiny – tam wykształciła się roślina Camellia sinensis i, co ważniejsze, właśnie tam narodził się zwyczaj picia herbaty. Chiny to także drugi co do wielkości producent herbaty i jedyny kraj, gdzie wytwarza się jej wszystkie „sześć wielkich rodzajów” – herbaty zielone, białe, żółte, turkusowe, czerwone i czarne. W Chinach narodziła się „sztuka” czy też „droga” herbaty, która na równi z kaligrafią, sztuką rzeźbienia pieczęci czy ceramiką traktowana jest jak dziedzina tradycyjnej sztuki chińskiej. Nigdzie indziej, może poza Japonią, kultura herbaty nie jest tak bogata i różnorodna, z czego niewielu Europejczyków zdaje sobie sprawę.
Legenda o herbacie
Legenda mówi, że odkrył ją cesarz Shennong 神農 – Boski Rolnik, uznawany za patrona rolnictwa i medycyny, który według tradycyjnej historiografii chińskiej panował w latach 2737-2697 przed naszą erą. Herbatę długo traktowano jedynie jako lek na liczne dolegliwości, lecz stopniowo stała się cenionym napojem, dostępnym początkowo tylko dla arystokracji, ale z czasem coraz bardziej powszechnym. Do jej spopularyzowania przyczynili się mnisi buddyjscy, którzy zaczęli ją uprawiać, udoskonalili sposoby jej obróbki i przyrządzania.
Herbata w Chinach
Herbata w kulturze – powstanie „Księgi Herbaty”
Rozkwit kultury herbaty nastąpił w czasach panowania dynastii Tang (618-907) – okresie nazywanym “złotym wiekiem kultury chińskiej”. Właśnie w tej epoce powstała “Księga herbaty” (Chajing 茶經) autorstwa Lu Yu 陸羽, pierwsza na świecie książka poświęcona wyłącznie herbacie, opisująca jej gatunki, sposoby obróbki i parzenia. Herbata stała się ważnym tematem w literaturze i malarstwie, nieodzownym elementem eleganckich przyjęć arystokratów i uczonych. Powstały liczne ośrodki wytwarzajace herbatę przeznaczoną na dwór cesarski, manufaktury specjalizujące się w naczyniach herbacianych i pierwsze herbaciarnie.
Herbata i duchowość
Herbata zyskała miejsce w trzech wielkich systemach filozoficzno-religijnych Chin. Dla konfucjanistów była ważnym elementem rytuału podejmowania gości, a także ceremonialnym darem składanym w ofierze przodkom lub jako danina cesarzowi. Taoiści traktowali ją jako panaceum na wszelkie dolegliwości, a niektóre rzadkie i cenne gatunki uznawali za cudowny napój przedłużający życie, czy nawet zapewniający nieśmiertelność. Picie herbaty było dla nich również drogą do osiągnięcia jedności z naturą. Mnisi buddyjscy początkowo najwyżej cenili jej właściwości orzeźwiające, gdyż picie herbaty ułatwiało im wytrwanie w długich medytacjach. Z czasem stworzyli rytuał jej przygotowania i picia, który symbolicznie wyrażał elementy filozofii buddyjskiej.
Rola herbaty w Chinach
Herbata pełniła i pełni w Chinach wiele różnorodnych ról. Bywa traktowana jako lek lub smaczny, orzeźwiający napój zaspokajający pragnienie. Jest też elementem spotkania w gronie rodziny i przyjaciół, czy eleganckim podarunkiem. Dla osób praktykujących sztukę herbaty jest źródłem przeżycia estetycznego, a nawet drogą samodoskonalenia. Każdy może wziąć z niej to, czego mu potrzeba. Jak mówi chińskie przysłowie:
gdy przychodzi gość – napij się z nim herbaty,
a pogłębi uczucie przyjaźni;
gdy jesteś spragniony – napij się herbaty,
a zwilży gardło i spowoduje wydzielanie śliny;
gdy jesteś zmęczony – napij się herbaty,
a rozluźni mięśnie i usunie zmęczenie;
gdy masz wolną chwilę – napij się herbaty,
a napełni uszy i nos piękną wonią;
gdy serce stroskane – napij się herbaty,
a ukoi serce i oczyści ducha;
gdy się przejadłeś – napij się herbaty,
a przyspieszy trawienie i usunie tłuszcz.